پناه بردن گرگ گرسنه و بیمار به درب منزل یک هموطن در بیجار
پناه آوردن گرگی گرسنه و ظاهراً بیمار به درب منزل یک هموطن در بیجار. این گرگ ساعتی بعد توسط ۲ نفر که ظاهراً از طرف محیط زیست بودند زنده گیری و منتقل شده است.
انسانها به صورت مستقیم ملزم به رعایت اصول اخلاقی در برابر دیگر جانوران هستند. دو بنیان برای چنین دیدگاهی وجود دارد: فایدهگرایی، وظیفهگرایی.
بر پایه فایدهگرایی، انسانها و جانوران هر دو «حساس» هستند و رفتار انسان باید در جهت افزایش شادی و لذت در جامعه حساسان و کاهش درد و رنج در میان آنها باشد. کم کردن از بار رنج و درد جانوران خود عملی اخلاقی است و به گفتهٔ جرمی بنتام، انسان نباید از خود بپرسد آیا جانوری سخن میگوید یا توانایی استدلال دارد، بلکه باید بپرسد که آیا درد میکشد یا نه؟[۱۰] پیتر سینگر از جمله هواداران کنونی اصلی این دیدگاه است. وی در کتاب نامدارش، رهایی جانوران، استدلال میکند که انسانها باید پیش از اقدام به انجام هر کاری با خود بیندیشند که آیا با این کار شادی در میان همهٔ جانداران حساس بیشینه میشود یا نه؟ در صورتی که انسان به چنین چیزی نیندیشد، به نوعی گونهپرستی کردهاست که عبارت است از ترجیح یک گونهٔ زیستی به دیگر گونهها.[۱۱]
رفاه جانوران به معنای احترام به حقِ آسایشِ جانوران برای زندگی و افزایشِ استاندارد رفاه آنان با حمایتِ قانون و قانونگزاری با رویکردِ حمایت از جانوران است. نگرانی طرفدارانِ رفاه جانوران شامل کشتار جانوران برای غذا یا از رویِ تفریح، استفاده از آنان برای تحقیقات علمی، بهرهگیری از آنها در باغوحش، سیرک، کار در مزارع است. شکارِ غیرقانونی در حیاتِ وحش نیز موجب کاهش ذخیرهٔ غذایی گوشتخواران و پیامدِ آن، انقراض تدریجی جانوران حیات وحش است.
حقوق جانوران و دین
دین از سه راه بر رفتار انسان نسبت به جانوران تأثیر میگذارد: نخست تغییر نگرش او و اینکه انسان چگونه جایگاه خود و دیگر جانوران را با معیار دین میسنجد. از این دید، دینهای ابراهیمی اگرچه حقوقی برای جانوران قائل میشوند، همواره جانوران را در مرتبهٔ پایینتری از «وجود» نسبت به انسانها قرار میدهند.[۳۰] دوم، نقش دین در ساختن «ارزش» است و اینکه انسانها چه ارزشی برای جان دیگر جانوران قایل هستند. برخلاف باورهای رایج در میان مسیحیان و یهودیان که بر پایه آن جانوران را آفریده خداوند برای خدمت به بشر میدانستند، باورمندان به آیینهای شرقی بر پایهٔ باور به آهیمسا کشتار جانوران را نادرست میدانستند.[۳۱] در نهایت، دین روش برخورد انسان را نسبت به جانوران نیز تحت تأثیر قرار میدهد. شریعت و کردار دینی تعریف شده در هر آیینی، به رفتار انسانها در برابر دیگر جانداران سمت و سو میدهد و چنین چیزی میتواند اشکالی از احترام به حقوق جانوران را نیز شامل شود.[۳۲]
دینهای ابراهیمی رویکردهای گوناگون و گاه متضادی نسبت به هم در زمینه ایجاد نوعی سامانه حقوقی برای جانوران در پیش گرفتند. در یهودیت، قربانی کردن جانوران اهلی همچون گاو و گوسفند برای رهایی دادن انسان از آلودگی گناهها انجام میشود و در زمینهٔ ذبح قوانین ویژهای در تورات ذکر شدهاند. انجام عمل قربانی کردن پس از نابودی دوم هیکل سلیمان کنار گذاشته شد، اگرچه بعضی متون ارتودوکس یهودیان به از سرگیری دوبارهٔ قربانی کردنها در هیکل تشویق میکنند.[۳۳] در متنهای مقدس آیین مسیحیت اگرچه اشارهٔ مشخصی به رابطهٔ میان انسان و جانداران دیگر نشدهاست، برداشتهای آغازین برآمده از این متنها گونهای «تسلط» انسان بر جانوران را در خود پرورش دادهاند که در طول تاریخ تمدن غرب باعث بیتفاوتی و گاه سوءاستفاده از جانوران شدهاست.[۳۴][پانویس ۲]
در فقه اسلامی، قوانین ویژهای برای رعایت اخلاق در برابر جانوران ذکر شدهاست. این قوانین شامل روش کشتن جانوران، عدم خشونت در هنگام ذبح، و رفتار اخلاقی با جانوران اهلی میشوند. سیرهٔ محمد در شکلگیری نگرش مسلمانان به حقوق جانوران نقش مهمی داشته و بسیاری از قوانین فقهی اسلامی دربارهٔ این مسئله برآمده از آموزههای پیامبر در هنگام زندگیش هستند.[۳۶] از جمله پیشرفتهترین موارد از این دست، برقراری بعضی محدودههای ویژه با نام «حرم» بودهاست که در آنها هیچ جانوری نباید کشته میشد یا به آن تعرضی صورت میگرفت. در حدیثی از محمد، او مکه را «حرم امنی» مینامد که در آن «شاخهٔ درختاش را نباید شکست و جانور وحشیاش را نباید رماند.»[۳۷]
در دین زردشتی جانداران ارجی بسیار داشتند تا آنجا که یکی از اَمشاسپندان که نامش «بهمن»، به معنای «اندیشهٔ نیک»، است موکل و پشتیبانِ جاندارانِ سودمندِ سراسرِ گیتی و مظهری از خردِ آفریدگار بود. همچنین اگر کسی، جانداری همچون گاو یا گوسفند یا خر یا سگ یا گربهای را میآزرد نه تنها آن جانورِ را آزرده بود که در واقع، «بهمن» را که نگهبانِ جانوران است از خویشتن آزرده کرده بود و چنین، ارجِ جانداران تا بدان پایه است که یکی از مهمترین جشنهای ایرانی، «جشنِ بهمنگان»، که در بهمنروز از بهمنماه، برابر با دوم بهمنماهِ باستانی (۲۶ دی به گاهشماریِ امروز)، برگزار میشود، ویژهٔ ستایش از جانورانِ سودمند و پاسبانِ آنان، یعنی بهمن (اندیشهٔ نیک) است.[۳۸]
در مقایسهٔ کلی با دینهای ابراهیمی، میان آیینهای برآمده از شرق ارزش بیشتری به جانوران داده میشود و تفاوت میان انسان و دیگر جانداران کمتر از تفاوت گذاشته شده در دینهای ابراهیمی است. در این دینها، باور به تناسخ باعث ایجاد نوعی ارتباط میان انسانها و جانوران در گذشته و حال یک شخص میشود و اگرچه انسانها در بالاترین رتبهٔ اخلاقی در گیتی قرار میگیرند، آزار رساندن و کشتار جانداران ناپسند شمرده میشود.[۳۹] برای نمونه، در آیین هندو، باور بر این است که خدایانی چون راما و کریشنا به شکل جانورانی چون فیل پای بر زمین گذاشتند و ازین رو، احترام به آن جانوران واجب است. در سریما باگاواتام آمده که «هر کس باید با جانورانی چون آهو، شتر، خر، میمون، مار، پرنده، و حشرات آنگونه رفتار کند که با فرزند خود».[۴۰]
بر خلاف مسیحیت، رابطهٔ میان انسان و جانوران در اسلام به روشنی بیان شدهاست و این از میان نوشتههای قرآن و رفتار محمد (حدیث) آشکار است. در اسلام، جانداران جز انسان دارای احساسات و علایق ویژهٔ خود هستند و اگرچه جایگاه انسان به عنوان «خلیفه الله» بالاتر از آنها گذاشته شده، انسانها به بهکارگیری مسئولانهٔ این نقش فراخوانده شدهاند.[۳۵]
-