ساز سوتک یکی از قدیمی ترین سازهای موسیقی ایرانی است که نمونه هایی از آن در بسیاری از فرهنگ ها و تمدن های باستانی سراسر جهان یافت می‌شود. شاید بتوانیم بگوییم که این ساز یکی از ابتدایی ترین نمونه های شکل گیری و تکامل سازهای بادی در جهان است. شکل ظاهری عجیب و منحصر به فرد این ساز حتی برای افرادی که با موسیقی هم آشنایی چندانی ندارند جالب و هیجان انگیز است. اگر دوست دارید درباره این ساز قدیمی و ساختمان آن بیشتر بدانید با ما همراه باشید.

درباره ساز سوتک

یادم می‌آید قدیم ترها که بچه بودم، بچه ها با خاک و مقداری آب برای خودشان گل درست می‌کردند و این گل را به شکل های گوناگونی در می‌آوردند و دنیای کودکانه ی خودشان را می‌ساختند. انگار شکل دادن به گل و ساختن اشکال معنا دار بخشی از وجود همه‌ی ما شده و انگار بدون اینکه کسی این مهارت را به ما آموزش داده باشد خودمان دوست داشتیم که چیزی خلق کنیم.

در نگاه اول می‌توانیم متوجه شوید که ساختمان ساز سوتک از یک ماده ی ساده و در دسترس یعنی گل خاک رس تشکیل شده است. و این مسئله نشان می‌دهد که انسان های نسل های قبل تر هم درست مثل ما دوست داشتند با خلاقیت دست به تولید فکرها و رویاهای توی ذهنشان بزنند.

سازهای اولیه جهان

زمانی که سازهای اولیه ی دیگر مثل نی ، سرنا، دیجیریدو ، پن فلوت و سایر سازهای مردم مناطق مختلف کره زمین را بررسی می‌کنیم متوجه می‌شویم مردم همیشه به دنبال راهی بوده‌اند تا با به کارگیری مواد اولیه ساده و در دسترس چیزهایی بسازند که با زبانی غیر از زبان سر و کلام قادر به بیان افکار و احساسات خود باشد. و موسیقی یکی از قدیمی ترین این زبان ها بود که در غالب سازهای موسیقی ساده به مردم جهان امیدی دوباره بخشید.

ساختمان ساز

انواع و اقسام مختلفی از ساز سوتک در سراسر شهرهای ایران یافت می‌شود و وجه مشترک همه ی آن ها این است که از مواد و ساختمان صدا دهی ثابتی تشکیل شده اند. یعنی همه ی آن ها علاوه بر اینکه از گل هستند، دارای بخشی به نام «لبک» نیز می‌‌باشند که این لبک در واقع حفره هایی هستند که با دمیدن در آن ها صدا تولید می‌شود. بیشتر سوتک ها روی سطح خود چهار حفره دارند و شکل ظاهری آن ها می‌تواند به هر شکلی باشد از جمله اشکال حیوانات، پرندگان، انسان ها، اشکال هندسی و… اما اغلب اشکال و اجسام کروی را برای طراحی سوتک انتخاب می‌کنند تا صدای شفاف تر و بلندتری از آن تولید شود.

نوع خاصی از ساز سوتک در استان کرمان یافت شده است که نوازندگان به جای دمیدن درون آن را با آب پر می‌کنند و این ساز صدایی شبیه صدای زیبا و آرامش بخش پرندگان تولید می‌کند.

جایگاه این ساز در موسیقی امروز

این ساز علاوه بر اجرای موسیقی به عنوان وسیله ای برای بازی کودکان و به عنوان ابزاری برای هشدار و درخواست یاری در مواقع ضروری استفاده می‌شود. متاسفانه این ساز امروزه در حال فراموش شدن است و تقریبا به یک ساز موزه‌ای تبدیل شده است که نوازنده‌‌ی زیادی ندارد و از آن در اجرای قطعات موسیقی استفاده نمی‌شود.

استاد محمد شمسی از جمله هنرمندان پیشکسوت رشته سفالگری در ایران است که ضمن احیا و زنده سازی هنر سفالگری، سازهای سفالی زیادی را بازسازی کرده است. یکی از این سازها ساز سوتک است که استاد شمسی آن را به شکل اشکال هنرمندانه و بی نظیری ساخته است. برخی از سازهای ساخته شده توسط این هنرمند به ثبت ملی رسیده اند و تعدادی از آن ها نیز در سازمان جهانی یونسکو ثبت شده اند.