زخم بستری آسیبی است که در صورت وارد شدن فشار و نیروی طولانی مدت بر پوست ایجاد می‌شود. برای بیماری زخم بستر چندین مرحله آسیب شناسایی کرده‌اند که در صورت جلوگیری از عفونت می‌توان آن را درمان و کنترل کرد.

ضایعه زخم بستر یک مشکل دردناک و نگران‌کننده برای افراد مسن و بیمارهایی است که مدت طولانی در رختخواب بستری هستند. اغلب بیماری زخم بستر به اشخاص کهنسالی که توانایی حرکت و جابه‌جا شدن ندارند،  نسبت داده می‌شود، اما در صورتی که بیمار مدت طولانی فشار زیادی بر ناحیه خاصی از پوست خود وارد کند، دیگر فرقی ندارد چه سنی داشته باشد. 

بیماری زخم بستر چیست؟

این بیماری که با نام آسیب فشاری و زخم فشاری هم شناخته می‌شود، ناحیه‌ای از پوست را درگیر کرده و باعث آسیب‌دیدگی آن خواهد شد. در واقع زمانی که نیرو و فشار زیادی به مدت طولانی بر ناحیه خاصی از پوست وارد شود می‌تواند به آن آسیب بزند. 

این نیرو ممکن است شامل فشار ثابتی بر روی ناحیه از پوست یا یک فشار کششی بین پوست و سطح دیگری از بدن (بین باسن‌ها) باشد. در صورتی که آسیب فشاری به زخم عمیق تبدیل شود یا عفونت کند می‌تواند عامل تهدید کننده‌ای برای زندگی بیمار به‌شمار آید. از طریق مشاوره با دکتر پوست آنلاین مشورت کنید.

زخم فشاری در سطوح مختلف بدن ایجاد می‌شود، اما به‌طور کلی نواحی مشترکی که می‌تواند درگیر زخم‌های فشاری شود برای فرد نشسته عبارت است از:

• باسن
• دنبالچه
• ستون فقرات
• سرشانه‌ها
• پاها و پشت بازوها

فردی که به‌طور مداوم در رختخواب است می‌تواند در نواحی زیر دچار زخم بستر شود:

• پاشنه
• مچ پا
• شانه‌ها
• دنبالچه
• آرنج‌ها
• پشت سر
• لگن
• باسن

علت ایجاد زخم بستر

بیماری زخم بستر زمانی ایجاد می‌شود که یک نیرو و فشار مداوم به بافت پوست صدمه بزند. در واقع این زخم‌ها زمانی اتفاق می‌افتند که بافت‌ها و رگ‌های خونی ابتدا فشرده و سپس منحرف شوند. زیرا در این وضعیت گردش خون بسیار ضعیف خواهد شد، که نتیجه آن چیزی جزء از بین رفتن بافت و ایجاد عفونت نیست.

علل نیروی ایجاد کننده آسیب فشاری شامل موارد زیر هستند:

• فشار: زمانی که بیمار مدت طولانی در وضعیت ثابتی باقی بماند، فشار وارد شده بر پوست می‌تواند موجب ایجاد زخم فشاری شود.
• برش: زخم فشاری بر اثر برش زمانی اتفاق می‌افتد که نیروی کششی همچون تخت به سمت بالا بیاید اما بدن بیمار به سمت پایین حرکت کند. در این صورت پوست بدن بر روی تخت کشیده خواهد شد و به دلیل حساس بودن باعث ایجاد آسیب در ساختارهای داخلی آن می‌شود.
• رطوبت: یکی‌دیگر از علت ایجاد زخم بستر رطوبت ناشی از عرق، ادرار و مدفوع است که می‌تواند با باقی ماندن بر روی پوست و خیس نگه داشتن آن موجب ایجاد زخم فشاری شود.

علائم زخم بستر

در برخی مواقع زخم فشاری بر اثر فشار قابل توجه در بازه زمانی کوتاه یا فشار ملایم در مدت زمان طولانی ایجاد می‌شود. در هر دو وضعیت باید به‌طور مداوم بدن فرد بیمار کنترل شود تا در صورت مشاهده علائم و نشانه بیماری زخم بستر آن را درمان کرد. 

علائم بیماری عبارتند از:

• تغییر رنگ: ناحیه آسیب دیده در پوست‌های تیره به رنگ آبی یا بنفش درآمده و براق می‌شود، اما پوست‌های روشن به رنگ صورتی یا قرمز دیده خواهند شد. در صورتی که عامل فشار بر پوست برداشته شود و تغییر رنگ آن به مدت 10 تا 30 دقیقه از بین نرود، احتمال ایجاد زخم بستر وجود دارد.
• تغییرات بافت: در اغلب موارد بافت پوست ناحیه مورد نظر سفت، اسفنجی یا گرم خواهد شد.
• پوست زخمی: در صورتی که زخمی با عمق کم بر روی پوست بیمار وجود داشته باشد که دارای مایع، چرک و سر باز است، احتمال ایجاد آسیب بیشتری به آن ناحیه را افزایش می‌دهد. در این صورت زخم کم عمق به لایه‌های عمیق پوست وارد می‌شود.
• عفونت: تغییر رنگ و احساس در اطراف لبه زخم، وجود چرک، بافت سبز یا سیاه اطراف پوست زخمی و وجود تب در بیمار از علائم زخم بستر محسوب می‌شوند که بر اثر عفونت ایجاد شده است.

در صورت داشتن چنین علائمی به دکتر پوست مراجعه کنید.

مراحل زخم بستر چیست؟

برای توصیف شدت زخم در آسیب فشاری چهار مرحله در نظر گرفته شده است. روش تشخیص زخم بستر به کمک این چهار مرحله انجام خواهد شد. پزشک پس از بررسی پوست بیمار و تایید آسیب فشاری یکی از مراحل زخم فشاری را به بیمار اختصاص می‌دهد. این مراحل شامل موارد زیر هستند:

مرحله اول زخم فشاری

مرحله اول بیماری زخم بستر با تغییر رنگ در پوست آغاز می‌شود. ناحیه تحت فشار در افراد تیره پوست به رنگ بنفش یا آبی در می‌آید و افراد سفید پوست دچار قرمزی در آن قسمت می‌شوند. این تغییر رنگ در حالی اتفاق می‌افتد که با ماساژ و فشار دادن انگشت رنگ پوست به حالت عادی برنمی‌گردد.

مرحله دوم زخم فشاری

در این مرحله با از بین رفتن لایه بالایی پوست، آسیب سطحی بر روی آن ایجاد می‌شود. همچنین در برخی افراد ضایعه‌ای همچون تاول بر روی پوست ظاهر خواهد شد، اما باید بگوییم پوست در این مرحله می‌تواند خود را ترمیم کند.

مرحله سوم زخم فشاری

زخم نسبتا عمیق در مرحله سوم از مراحل زخم بستر ایجاد می‌شود. این نوع زخم‌ها باز هستند و معمولا گسترش آن‌ها تا لایه چربی پوست ادامه پیدا می‌کند. هرچند که عضلات و استخوان دیده نخواهند شد.

مرحله چهارم زخم فشاری

شدیدترین مرحله از بیماری زخم بستر به مرحله چهارم اختصاص دارد. در این مرحله زخم به سطح استخوان‌ها رسیده و می‌تواند موجب عفونت ماهیچه‌ها یا استخوان‌ها شود. عدم کنترل و درمان به‌موقع در این مرحله می‌تواند برای زندگی فرد بیمار تهدید کننده باشد.

کدام افراد مستعد ابتلا به آسیب‌های فشاری هستند؟

هر کسی که برای مدت طولانی در موقعیت ثابتی بماند در معرض ابتلا به این بیماری خواهد بود، اما به‌طور کلی می‌توان گفت زخم‌های فشاری اغلب در افرادی که برای تغییر وضعیت و موقعیت خود به کمک نیاز دارند اتفاق می‌افتد.

• افرادی که به طور محدود می‌توانند حرکت کنند یا کاملا توانایی حرکت خود را از دست داده‌اند. بیماران بستری یا ویلچری به دلیل عدم جابه‌جا شدن در معرض خطر بیشتری قرار دارند.
• کسانی که دارای یک عضو مصنوعی هستند. اگر اندام مصنوعب به درستی در جای خود قرار نگیرد موجب تحریک پوست می‌شود.
• اشخاصی که حس بخشی از اندام‌های بدن خود را از دست داده‌اند. این افراد فشار وارد شده به پوست خود را احساس نمی‌کنند و در نتیجه عدم حرکت عضو مربوطه باعث بروز زخم بستر می‌شود.
• بیمارانی که دچار سوء‌تغذیه هستند. اگر نیاز تغذیه‌ای بدن برطرف نشود، روند بهبود زخم کُند خواهد شد.
• سالمندان بیماری که با افزایش سن (بالای 70 سال) به‌طور طبیعی پوست آن‌ها نازک می‌شود، در نتیجه حساس‌تر خواهند بود.

عوامل خطر

عوامل زیر می‌توانند احتمال ایجاد بیماری زخم بستر را در افراد مستعد بیشتر کنند:

• بی‌اختیاری
• شاخص توده بدنی (BMI) بسیار بالا یا پایین
• وزن بسیار کم (بالشتک اطراف استخوان از بین می‌رود)
• بیماری کنترل نشده دیابت (احساس درد را کاهش می‌دهد)
• گردش خون ضعیف
• عدم آگاهی ذهنی

عوارض زخم بستر

زخم فشاری اگر کنترل نشود و مورد درمان قرار نگیرد می‌تواند به آسیب‌های فشاری شدید تبدیل شود که عوارض ناشی از آن در برخی موارد جبران‌ناپذیر خواهد بود. افراد مستعد این بیماری به دلیل وجود حساسیت بیشتر در معرض عوارض زخم فشاری هستند. 

یکی از عوارض بسیار خطرناک این بیماری ایجاد سولیت است که به نوعی عفونت باکتریایی گفته می‌شود. این عفونت از سطح پوست به لایه‌های عمیق نفوذ می‌کند و می‌تواند حیات فرد بیمار را تهدید کند. همچنین می‌توان از دیگر عوارض زخم بستر به گسترش عفونت در استخوان و مفاصل اشاره کرد. در این صورت عفونت باعث نارسایی در اندام‌ها و آسیب رساندن به عملکرد آن‌ها خواهد شد.

به‌طور کلی عوارض زخم فشاری شامل موارد زیر می‌شود:

• سلولیت: عفونت پوستی
• استئومیلیت: عفونت استخوان
• باکتریمی: عفونت خون
• مننژیت: عفونت مغز و نخاع
• اندوکاردیت: عفونت قلب

مدیریت و درمان زخم بستر

اگر بیماری زخم بستر در مراحل اولیه باشد می‌توان فرد را در خانه مورد درمان قرار داد. اما یادتان باشد حتما متخصص مراقبت‌های بهداشتی باید زخم فشاری را بررسی کند و بر اساس توصیه‌های او اقدامات درمان زخم بستر صورت بگیرد. 

در ادامه استراتژی‌های مفیدی را برای مدیریت و درمان این بیماری بررسی می‌کنیم:

1. فشار را کاهش دهید

شما می‌توانید با تغییر مداوم وضعیت بیمار به درمان زخم او و جلوگیری از ایجاد زخم‌های فشاری جدید کمک کنید. همچنین بهتر است پدهای فوم یا بالش مخصوصی زیر نواحی آسیب دیده بگذارید.

2. زخم را تمیز کنید

زخم‌های ساده و جزئی را با آب و صابون به آرامی بشویید. برای زخم‌های باز بهتر است به کمک محلول نمکی و تعویض پانسمان محل آسیب دیده را تمیز نگه دارید.

3. پانسمان‌ها را تعویض کنید

پانسمان می‌تواند از زخم بستر محافظت کند و روند بهبودی آن را تسریع ببخشد. بنابراین بهتر است بر اساس توصیه پزشک بانداژ مناسبی را برای پانسمان انتخاب کنید. آن‌ها عبارتند از:

• پانسمان فوم
• پانسمان هیدروکلوئیدی (محافظت کننده از زخم)
• پانسمان هیدروژل (ژل بر پایه آب)
• پانسمان آلژینات (ساخته شده از جلبک دریایی)

4. کرم‌های موضعی را فراموش نکنید

این کرم‌ها خاصیت ضدباکتری داشته و با عفونت مبارزه می‌کنند. از طرفی کرم‌های موضعی می‌توانند موجب بهبود پوست آسیب دیده شوند و به محافظت از آن بپردازند.

5. بی‌اختیاری بیمار را رفع کنید

برای این کار حتما از پاک‌کننده‌ها، کرم‌های مانع شونده، پدهای مخصوص بی‌اختیاری استفاده کنید. همچنین می‌توانید از راه‌کارهای مدیریت مدفوع مخصوص بیماران کمک بگیرید.

6. بافت مرده را بردارید

در این مواقع پزشک دستور انجام دبریدمان یا همان برداشتن و حذف بخشی از بافت مرده را می‌دهد. این راه‌کار یکی از مهمترین روش‌های مدیریت و درمان زخم بستر است که موجب بهبود حال بیمار خواهد شد. در واقع با روش درمانی بریدمان زخم مزمن (طولانی مدت) به زخم حاد (کوتاه مدت) تبدیل می‌شود. 

روش درمانی دبریدمان عبارت است از:

• اولتراسوند: برداشتن بافت مرده به کمک امواج صوتی 
• آبیاری: شستن بافت مرده به کمک مایعات تحت فشار 
• لیزر: برداشتن بافت مرده به کمک پرتوهای نور متمرکز 
• جراحی زیستی: از بین بردن باکتری زخم و بافت مرده به کمک ماگوت باکتری 
• جراحی عادی: ترمیم بافت مرده به کمک عمل جراحی و بستن زخم 
• موضعی: تازه شدن بافت مرده به کمک عسل یا پمادهای آنزیمی پزشکی 

7. از تخت و تشک مناسب استفاده کنید

تشک‌های مخصوص بیماران بستری شده به‌دلیل داشتن فوم مناسب به کاهش فشار کمک می‌کنند. همچنین پمپ گذاشته شده در برخی از تخت‌های مخصوص می‌تواند با گردش هوا از ایجاد زخم بستر جلوگیری و به بهبود آن کمک کند.

8. داروهای تجویز شده را کامل مصرف کنید

در مواقع حاد پزشک آنتی‌بیوتیک تجویز می‌کند که برای بهبود عفونت‌های پوست، استخوان و خون گزینه مناسبی خواهد بود.

9. رژیم غذایی درستی داشته باشید

شاید نتوان به‌طور دقیق رعایت رژیم غذایی خاصی را در درمان زخم بستر و مدیریت آن موثر دانست، اما می‌توان گفت مصرف مکمل‌های پروتئینی در بهبودی و کوچکتر شدن اندازه زخم کمک‌کننده هستند. در واقع مصرف مایعات فراوان همچون آب و مواد مغذی می‌تواند میزان سلامت کلی بیمار را افزایش دهد.

10. گزینه‌های جراحی را جدی بگیرید

وقتی بیماری زخم بستر وارد مرحله چهارم (شدیدترین نوع زخم فشاری) شود، پزشک یکی از روش‌های جراحی را پیشنهاد می‌دهد. در این روش معمولا از پوست سالم برای ترمیم بافت مرده استفاده خواهد شد. 

آیا می‌توان از بیماری زخم بستر پیشگیری کرد؟

روش پیشگیری از زخم بستر دشوار نیست. برای این کار کافیست مراحل زیر را با دقت انجام دهید:

• موقعیت بیمار را به‌طور مکرر ( بین هر 15 دقیقه تا 2 ساعت) متناسب با نیاز بیمار تغییر دهید.
• پوست نواحی حساس را هر روز بررسی کنید.
• پوست قسمت‌های حساس بدن را تمیز و خشک نگه دارید.
• تغذیه بیمار را بر اساس رژیم غذایی مناسب و درستی برنامه‌ریزی کنید.
• مصرف سیگار و هر نوع عوامل دودزا را برای بیماران بستری ممنوع کنید.
• به‌منظور گردش خون درست در بدن حتما تمرینات مناسبی را به‌خصوص برای بیماران بستری شده انجام دهید.
• از وارد شدن فشارهای مداوم بر قسمت‌های استخوانی بدن جلوگیری کنید.
• از فوم و بالش مخصوص برای بیماران بستری شده استفاده کنید تا هنگام چرخاندن آن‌ها در رختخواب فشار شدیدی به نواحی استخوانی بدن وارد نشود.

سخن پایانی

بیماری زخم بستر آسیب وارد شده به ناحیه‌ای از پوست است که بر اثر نیرو و فشار مداوم بر آن قسمت ایجاد می‌شود. در این بیماری گردش خون ضعیف شده و موجب مرگ بافت پوست خواهد شد. اگر آسیب فشاری به‌موقع تشخیص داده نشود، می‌تواند باعث نفوذ عفونت به لایه‌های عمیق پوست شود. 

از همین رو ما در این مقاله درمانکده اطلاعات مفیدی را در خصوص علل، نشانه‌ها، راه‌های پیشگیری و درمان بیماری زخم فشاری با شما به اشتراک گذاشتیم. شما هم می‌توانید نظرات و تجربیات خود را با ما در میان بگذارید.

سوالات متداول