اختلال دو قطبی چیست؟
اختلال دو قطبی یا همان Bipolar یکی از اختلالات معروف خلقی است. ویژگی اصلی این اختلال، نوسانات شدید خلقی است. این نوسانات به قدری شدید هستند که افکار و رفتار فرد را نیز تحت شعاع قرار میدهند.این بیماری به صورت دوره ای رخ میدهد، به این صورت که فرد در برهه های مختلفی از زندگی اش دوره هایی حداقل یک هفته ای را درگیر افسردگی یا شیدایی( مانیا ) می باشد.
در این دست از افراد میل به خودکشی نیز بسیار زیاد است، همچنین تکانشگری نیز از نشانه های بالینی این بیماری میباشد، این مسئله یکی از مواردی است که ممکن است باعث شود درمانگر به اشتباه این اختلال را با اختلال شخصیت مرزی اشتباه بگیرد. این تشخیص اشتباه نیز میتواند منجر به اتفاقات ناگوار و درمان ناموفق بیماران این طیف شود.
انواع اختلال دو قطبی چیست؟
به طور کلی اختلال دو قطبی را به سه نوع تقسیم بندی میکنند که هر کدام از نظر کیفیت و کمیت با دیگری شباهت ها و تفاوت هایی دارد که در ادامه به آن میپردازیم:
اختلال دو قطبی نوع یک ( Bipolar i Disorder)
در این اختلال دوره شیدایی یا سرخوشی به صورت یکباره و با شدت بسیار بالا رخ میدهد اما دوره افسردگی به صورت تدریجی و با شدت کمتری شکل میگیرد. به علت خلق ناپایدار، این افراد در قضاوت کردن دچار سردرگمی میشوند و توانایی قضاوت خود را از دست میدهند. اگر برای این اختلال اقدام درمانی صورت نگیرد دوره مانیا 3 تا 6 ماه ممکن است به طول بیانجامد و همچنین دوره افسردگی نیز میتواند از 6 تا 12 ماه طول بکشد. در این دوره ها به خصوص در دوره مانیا فرد به قدری تحت تاثیر بیماری قرار میگیرد که ممکن است دست به اقدام های خطرناک بزند و به طور کلی زندگی وی مختل میشود.
اختلال دو قطبی نوع دو ( Bipolar ii Disorder )
در این اختلال فرد با دوره شیدایی به صورت کامل مواجه نمیشود، به اصطلاح وی دچار هایپومانیا میشود. دوره های شیدایی این اختلال از شدت و حدت کمتری برخوردار هستند، اما باز این اختلال نیز توانایی این را دارد که فرد را در زندگی روزمره و محیط کاری و دیگر شرایط زندگی دچار مشکل کند.
اختلال خلق ادواری
این اختلال گونه ای ضعیف تر از اختلال دو قطبی است، نشانه های آن مقداری با اختلال دوقطبی شباهت دارد اما از نظر شدت بسیار ضعیف تراز اختلال دوقطبی است. در این اختلال فرد دوره‌هایی از افسردگی و هیپومانیا را به مدت دو سال در بزرگسالان و یک سال در کودکان و نوجوانان تجربه میکنند. بروز این اختلال معمولا در اوایل جوانی است و در مردان و زنان به صورت یکسان شیوع دارد.
علت پدید آمدن اختلال دو قطبی چیست؟
این بیماری جزو بیماری های روانی است که مبنای ژنتیکی آن بسیار قوی است، اختلال اسکیزوفرنی نیز از این ویژگی برخوردار است. در واقع ژن خاصی علت اصلی این بیماری نمیباشد بلکه چندین ژن دست به دست یکدیگر داده اند و باعث پدید آمدن این اختلال شده اند.
همچنین تحقیقات نشان داده است خانواده افرادی که دچار اختلال دوقطبی هستند اکثرا دچار اختلالات دیگر مانند اضطراب و دیگر اختلالات روانی هستند.
تحقیقاتی که روی دو قلوهای همسان نیز انجام شده نشان داده است که به غیر از عوامل ژنتیکی رویدادهای پرتنش نیزدر ابتلا به این اختلال نقش مهمی دارند.
بسیار جالب است بدانید مغز افراد داری اختلال دو قطبی با افراد عادی متفاوت است، به این صورت که قشر قسمت هایی از مغز بیماران دو قطبی نازک تر است.
همچنین محققان طی بررسی هایی که انجام دادند متوجه شدند سطح دوپامین در این افراد نسبت به افراد سالم بالاتر است.
علائم اختلال دو قطبی چیست؟
علامت های این بیماری مختلف هستند که در ادامه به اصلی ترین علائم آن اشاره میکنیم:
الف) افسردگی:
این احساس در همه ما بوجود می آید ولی شدت و کیفیت آن دربیماران مبتلا به اختلال دوقطبی بسیار متفاوت از افراد سالم است.
علائم روحی افسردگی عبارت اند از: 1.احساس غمگینی که با ما همراه است و از بین نمیرود. 2. احساس میکنیم نیاز داریم که گریه کنیم اما علت آن را نمیدانیم 3. تمایلات و رغبت خود را نسبت به همه چیز از دست میدهیم 4. دیگر از چیز هایی که در گذشته از آن ها لذت میبردیم لذت نمیبریم 5. بی قرار و آشفته هستیم 6. اعتماد به نفس خود را از دست میدهیم 7. احساس پوچی، بی ارزشی و ناامیدی تمام وجود ما را میگیرد 8. به شدت زودرنج و تحریک پذیر خواهیم شد 9.افکار خودکشی به سراغمان می آیند.
علائم شناختی و فکری نیز شامل: 1. از دست دادن قدرت فکر کردن به وجوه مثبت رویدادها 2. قدرت تصمیم گیری را حتی در موارد ساده از دست میدهیم 3. در تمرکز کردن مشکلات بسیاری برایمان بوجود می آید.
علائم جسمی و فیزیولوژیک نیز شامل: 1. وزن و اشتها کاهش می یابد 2. خوابیدن بسیار سخت میشود 3. زود تر از زمانی که باید از خواب بیدار میشویم( به صورت کلی کیفیت خواب به شدت کاهش می یابد) 4. در طول روز احساس خستگی میکنیم 5. میل جنسی کاهش می یابد.
و در آخر علائم رفتاری نیز شامل: 1. شروع کردن و به پایان رساندن فعالیت های روزانه برایمان بسیار دشوار میشود. 2. به صورت افراطی گریه میکنیم یا گاهی احساس نیاز شدیدی را به گریه کردن پیدا میکنیم اما از انجام آن عاجز هستیم. 3. انزوا و پرهیز از رویارویی با افراد
ب) شیدایی یا مانیا
این احساس شامل خوشحالی زیاد، انرژی بسیار زیاد و خوش بینی افراطی است به طوری که اگر افرادی را که در دوره شیدایی هستند ببینید به صورت پیوسته از رویدادهای بسیار خوش بینانه صحبت میکنند و با تمام قدرت و اطمینان درباره آن ها حرف میزنند. این افراد ممکن است به صورت مضر و شرم آور رفتارهایی را بروز بدهند که گاهی ممکن است خطرناک نیز باشند.
علائم روحی شیدایی شامل: 1. احساس شادی و تهیج بسیار شدید 2. فرد از کسانی که به خوش بینی و هیجان او اهمیتی نمیدهند بسیار عصبانی میشود. 3. احساس برتری و خود بزرگ بینی فراوان
علائم فکری: 1. ایده های جدید و هیجان انگیز وجود فرد را میگیرد 2. به صورت پیوسته از ایده ای به ایده ای دیگر می پرد 3. میل به رابطه جنسی افزایش می یابد.
علائم رفتاری: 1. فرد شروع میکند به برنامه ریزی های بلند پروازانه و تخیلی 2. فعالیت و جنب و جوش بیش از اندازه 3. رفتارهای نامتعارف 4. با سرعت زیادی صحبت میکنند به طوری که گاهی ممکن است دیگران متوجه حرف های آنان نشوند 5. بدون فکر و عجولانه تصمیماتی را اتخاذ میکنند که گاهی نتایج زیان باری به همراه دارد 6. ولخرجی کردن 7. با افراد احساس صمیمیت زیادی میکنند 8. احساسات خود را بیش از حد بروز میدهند.
درمان بیماری دو قطبی چگونه است؟
بهترین درمان برای این اختلال ترکیب دارودرمانی با مشاوره های روان درمانی است.
داروهایی که برای این اختلال تجویز میشوند شامل لیتیوم، سدیم والپروات، اولانزاپین برای درمان طولانی مدت و کارمازپین برای زمانی که نوسانات خلقی به صورت سریعتر و متناوب تر است میباشد.
متاسفانه این اختلال به صورت عود کننده است و حتی بعد از طی کردن دوره درمان نیز ممکن است دوباره عود کند. به همین علت پس از طی دوره درمان، پزشکان برای حداقل دو سال و در شرایط زیر تا 5 سال داروهای تثبیت کننده را برای بیمار تجویز میکنند:
- عود مکرر دوره های بیماری 2. دوره جنون که شامل توهم و هذیان میشود 3. استفاده از مشروبات الکلی یا مواد مخدر 4. اگر محیط خانه یا محل کار فرد نیز استرس زا باشد
روان درمانی در این بیماری به چه صورت است؟
از آن جایی که ذهن و محیط فرد بر این بیماری و کنترل آن بسیار اثر گذار هستند، واجب است که فرد بیمار درکنار دارو درمانی به روش های روان درمانی که در ادامه به آن ها میپردازیم نیز توجه کند تا بهترین نتیجه حاصل شود:
رفتار درمانی شناختی: در این رویکرد فرد نسبت به شناخت های خود آگاهی پیدا میکند و این امر سبب میشود که فرد بیمار بتواند اختلال خود را مدیریت کند، درمانگر کمک میکند که الگوهای فکری را در خود بشناسید و به اصلاح آن ها بپردازید.
آموزش روانشناختی
در این روش اختلال را به صورت کامل به فرد و اطرافیان وی آموزش میدهند که شرایط برای درمان وی محیا شود و فرد و اطرافیان او از بیماری بوجود آمده آگاهی لازم را کسب کنند. پس زندگی برای این افراد راحت تر میشود.
درمان ریتم بین فردی و اجتماعی
در این رویکرد به فرد کمک میشود که عادات روزانه خود را تنظیم کند و طبق یک برنامه اصولی پیش رود تا از عود مجدد بیماری جلوگیری کند.
سایر گزینه های درمانی نیز شامل : الکترو شوک درمانی(ECT )، داروهای خواب آور، مکمل ها و طب سوزنی میباشد که در مراحل درمان از اولویت برخوردار نیستند.
تغییر سبک زندگی
فردی که به اختلال دو قطبی مبتلا میشود باید یاد بگیرد که سبک زندگی خود را بهبود دهد و از برنامه ای مشخص در زندگی خود استفاده کند، این مورد به فرد کمک میکند که بیماری خود را به شکل بهتری کنترل کند و در این صورت روند زندگی وی نیز دچار اختلال فراوانی نخواهد شد.
-