در تمام لحظات زندگی گوش دادن به موسیقی احساس آرامش فوق العاده ای به انسان می دهد که با هیچ چیز دیگری قابل مقایسه نیست. ساز سه تار یکی از موسیقی هایی است که می توان در خلوت خود با آن آهنگ های بی نظیری را اجرا کرد و با خلق قطعه های بی نظیر، آثاری جاویدان به جای گذاشت. در ادامه برجسته ترین چهره های سه تار نواز ایرانی را خواهید شناخت.

 اساتید بزرگ موسیقی سه تار ایران کدامند؟

1-میرزا عبدالله فراهانی

این استاد شیرازی در سال 1222 شمسی در شیراز دیده به جهان گشود. این استاد برجستهٔ موسیقی ایرانی و نوازندهٔ سرشناس تار و سه‌تار دومین فرزند آقا علی‌اکبر فراهانی (بعد از میرزا حسن) بود. او از چهره‌های تأثیرگذار در موسیقی ایرانی می باشد و ردیف موسیقی ایرانی را به نظم درآورد. میرزا عبدالله، فرزند آقاعلی‌اکبر خان فراهانی، نوازندهٔ تار دوران ناصرالدین‌شاه و پدر احمد عبادی نوازندهٔ بزرگ سه‌تار بود. از شاگردان او می‌توان مهدی‌قلی هدایت، فرصت شیرازی، ابوالحسن صبا، حسین هنگ‌آفرین، سید حسین خلیفه، مهدی‌خان صلحی، اسماعیل قهرمانی، سید مهدی دبیری، حاج آقا مجرد ایرانی و فرزندش احمد عبادی را نام برد. وی با تجدید نظر در دستگاه‌های دوازده‌گانه موسیقی ملی ایران و ادغام بعضی از آن‌ها با هم، هفت دستگاه کامل و مجزا پدیدآورد که این هفت دستگاه توسط سه تن از شاگردانش به نام‌های میرزا نصیر، فرصت شیرازی و مهدی‌قلی هدایت طی هفت سال نت‌نویسی شد. استاد میرزا عبدالله، در نواختن تار هم استاد بود، ولی شهرت وی بیشتر در نواختن سه‌تار است. او چهار فرزند به نامهای مولود، ملوک، جواد و احمد داشت که همه آن‌ها با موسیقی مأنوس بودند. وی در سال ۱۲۹۷ خورشیدی در سن ۷۵ سالگی در تهران درگذشت.

2- استاد ارسلان درگاهی

ارسلان درگاهی در سال ۱۲۸۱ در تهران متولد شد. به دلیل علاقه به هنر، به مدرسه کمال الملک رفت. در سن پانزده سالگی یادگیری تار و سه تار را با درویش خان آغاز نمود و موفق به دریافت نشان تبرزین طلایی از وی شد. بعدها صفحاتی را با آواز قمرالملوک وزیری و تاج اصفهانی ضبط کرد و شهرت بسیار یافت. وی به دلیل اینکه نمی‌خواست ذوق هنری اش لطمه‌ای به شغل اداری اش بزند، از نام مستعار ” امیر ارسلان ” استفاده کرد. وی هیچگاه بصورت حرفه‌ای به موسیقی نپرداخت و بعدها به دلیل علاقه‌ای که به سه تار داشت، تار را رها کرد.
روح‌الله خالقی وی را مردی با ذوق، مؤدب، لطیفه گو، خوش محضر و دوست داشتنی معرفی می‌کند: ارسلان درگاهی موسیقی را نه برای جلب توجه، بلکه برای علاقهٔ ذاتی اش دنبال می‌کند و در عصری که بسیاری از هنرمندان به نام هنر، موسیقی را به ابتذال کشاندند، وی خود را از آنها جدا می‌گیرد و فقط در محافل آشنا و دوستان می‌نوازد.

3- استاد جلال ذوالفنون

در سال 1316 شمسی در آباده فارس بدنیا آمد. اولین مربیان او درموسیقی پدرش حبیب ذوالفنون و برادر بزرگش محمود ذوالفنون بودند. ایشان از نه تا هجده سالگی در هنرستان موسیقی ملی به روش آکادمیک به تحصیل پرداختند. پس از آن به مدت 4 سال در دانشگاه تهران از 1967 تا 1971 میلادی با موسیقی کلاسیک آشنا شد و بعد از آن بتدریج تقریبا از همه استادان زمان به طور مستقیم و غیرمستقیم همچون ارسلان درگاهی، ابوالحسن صبا، روح اله خالقی، موسی معروفی، جواد معروفی، حسن صبا، نورعلی برومند، دکتر مسعودیه، دکتر داریوش صفوت، یوسف فروتن، سعید هرمزی و علیرضا مشایخی بهره گرفت. عمده ترین فعالیت های هنری ایشان عبارتند از

• فعالیت در سازمان رادیو و تلویزیون
• تدریس موسیقی درکانونهای هنری و آموزشی از مقطع کودکستان تا دانشگاه
• کنسرت های متعدد در ایران- ژاپن- کشورهای اروپایی- امریکا-کانادا- استرالیا
• همکاری با موریس بژاز در زمینه تلفیق موسیقی ایرانی با باله های اروپایی
• همکاری با موسسه WORD MUSIC INSTITIUTE به منظور اجرای کنسرت در نیویورک و معرفی موسیقی ایران به ملل دنیا 1994
• اجرای کنسرت در محل سازمان ملل متحد در نیویورک به منظور معرفی موسیقی ایران به سایر ملل در سال 1994
• تألیف کتابهای متعدد در زمینه آموزش موسیقی

4- محمدرضا لطفی

یکی دیگر از پرچمداران موسیقی سنتی ایران استاد محمدرضا لطفی می باشند که در ۱۷ دی سال ۱۳۲۵ در شهر گرگان در خانواده‌ای فرهنگی که پدر و مادرش هردو معلم بودند، زاده شد. پدرش خواننده و نوازندهٔ تار نیز بوده‌است. علاوه بر پدر لطفی، برادرش نیز نوازندهٔ تار بود، لطفی می‌گوید با تار برادرش بزرگ شده‌است و بیشتر تحت تأثیر تارنوازی برادرش بوده تا زندگی فرهنگی پدرش. او تمام زندگیش را وقف تلاش و دقت و وسواس در موسیقی نژاده و ردیف بجا مانده از میراث‌داران موسیقی کهن و آموزش به شاگردان  گذاشته بود. دستی توانا در نواختن و فکری سنتی در اصالت تاریخی آهنگ و نغمه با حال و هوا و شور و شیدایی خاص خود داشت. از شروع زندگی موسیقائی‌اش به شکلی تأثیرگذار در عرصه هنر و جاودانگی سنت‌های آن راه پیمود و به انجام رساند.

5- کیهان کلهر

کیهان کَلهُر در تاریخ ۳ آذر ۱۳۴۲ در کرمانشاه به دنیا آمد. آهنگ‌ساز و نوازندهٔ اهل ایران می‌باشد. کمانچه ساز تخصصی کیهان کلهر است، وی در کنار کمانچه، تنبور، سه‌تار و شاه‌کمان نیز می‌نوازد.
کلهر در زمینه آهنگسازی برای موسیقی متن فیلم هم فعالیت داشته‌است، او با هنرمندان مختلف از فرهنگ‌های دیگر همکاری‌هایی داشته‌است. همکاری هنری کلهر با اردال ارزنجان از ترکیه، شجاعت حسین خان از هند، یویوما از چین، ژائو ژیپینگ، عالیم قاسمف از جمهوری آذربایجان، بروکلین رایدر از آمریکا، ارکستر فیلارمونیک نیویورک، کوارتت کرونوس، و گروه سازهای بادی هلند، او را به هنرمندی بین‌المللی تبدیل کرده‌است. کلهر با هنرمندان ایرانی از جمله محمدرضا شجریان، علی‌اکبر مرادی، شهرام ناظری، حسین علیزاده و گروه دستان هم به اجرای موسیقی پرداخته‌است. کیهان کلهر با آلبوم‌های بی تو بسر نمی‌شود، فریاد، باران و فراتر از نقشه جغرافیا که در آن‌ها به‌عنوان آهنگ‌ساز و نوازنده نقش داشته نامزد جایزه گرمی شده‌است. در پنجاه و نهمین مراسم جایزه گرمی، کیهان کلهر به همراه گروه جاده ابریشم به رهبری یویوما توانستند با آلبوم sing me home موفق به کسب جایزه گرمی بهترین موسیقی جهانی شوند.

6- کیوان ساکت

کیوان ساکت متولد 1340 در خانواده ای فرهنگی در شهرستان مشهد می باشد. از همان کودکی با تشویق مادر و پدر خویش به موسیقی و نقاشی پرداخت و در نقاشی شاگردی اساتیدی همچون استاد صادق لپد در طراحی – استاد پیراسته در رنگ و روغن و استر دوّ لّو در آبرنگ را پذیرفت و اولین درسهای موسیقی را از دائی خویش منوچهر زمانیان در کار گاه موسیقی کودکان و نوجوانان که در آن زمان از سوی صداو سیمای وقت به مدیریت مرتضی دشب در مشهد تاسیس شده بود، فرا گرفت. پس از مدت کوتاهی معلم وی منوچهریان به دلیل ادامه تحصیل از مشهد رفت و مدتی کلاس بدون معلم بود تا اینکه همشهری و دوست دائی وی آقای حمید متبسم که در آن زمان در دانشسرای هنر تهران موسیقی تحصیل می کرد در یک تابستان برای بازدید خانواده به مشهد آمد و همزمان در کارگاه موسیقی به تدریس مشغول شد و حدود 2 تابستان پیاپی تا پیش از انقلاب معلم آنجا بود. با پیروزی انقلاب متبسم به مشهد نقل مکان کرد و دوستی وی با ساکت عمیق و صمیمی شد ولی پس از چند مدت وی دوباره به تهران و سپس به خارج از کشور مهاجرت کرد و از آن زمان پس ساکت تار را نزد خویش فرا گرفت و دراین میان چند ملاقاتهای کوتاهی با اساتید آن زمان نظیر محمد رضا لطفی و حسین علیزاده و هوشنگ ظریف داشت. در سال 1369 به دعوت هنرمند گرامی پرویز مشکایتان به عنوان مسئول به گروه عارف دعوت شد و حاصل این همکاری آثاری است نظیر: افشاری مرکب و افق مهر و وطن من با صدای ایرج بسطامی و مقام صبر با صدای علیرضا افتخاری و کنسرتهای متعددی در داخل و خارج از ایران. وی در سال 1357 گروه وزیری را تاسیس کرد و از آن زمان تاکنون آثارزیادی را با این گروه در داخل و خارج از کشور اجرا کرده است.

7- استاد حسین علیزاده

استاد حسین علیزاده در سال 1330 در تهران به دنیا آمد. در هنرستان موسیقی ملی نزد هوشنگ ظریف، علی اکبر شهنازی و حبیب الله صالحی به فراگیری تار پرداخت . پس از دریافت دیپلم از هنرستان در سال 1349 به گروه موسیقی دانشکده هنرهای زیبا دانشگاه تهران راه یافت و نزد اساتیدی همچون اکبر شهنازى، نورعلى برومند، یوسف فروتن، عبدالله دوامى، هوشنگ ظریف و … فراگیری موسیقی ایرانی را ادامه داد. در دوران تحصیل با ارکستر ایرانی تالار رودکی همکاری داشت. و از فصل هنری 1352-51 با گروه های مرکز حفظ و اشاعه موسیقی در جشن هنر شیراز به اجرای برنامه پرداخت. در سال 1355 به اتفاق پرویز مشکاتیان گروه عارف را تشکیل داد و برنامه های متعددی را در داخل و خارج از کشور به اجرا درآورد.

مهمترین فعالیت های آموزشی استاد علیزاده عبارتند از:

• تدریس در کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان
• مرکز حفظ و اشاعه موسیقی
• کانون فرهنگی- هنری چاووش
• هنرستان موسیقی، و کلاسهای خصوصی
• عضویت در هیات علمی دانشکده هنرهای زیبای دانشگاه تهران
• ریاست هنرستان موسیقی(پسران)
• تجزیه و تحلیل موسیقی ایران در مراکز آموزشی و هنری آلمان و فرانسه
• شرکت در سمینار شرق شناسی دانشگاه یو. سی. ال. ای. (آمریکا)، دانشگاه سیاتل (آمریکا).

8- استاد قشنگ آزاد

قشنگ کامکار یکی دیگر از اساتید سنتور نواز ایرانی است که در تاریخ ۲۵ بهمن ۱۳۳۲ در سنندج متولد شد. نوازندهٔ سه‌تار و ویلن و از اعضای گروه کامکارها است. قشنگ کامکار علاوه بر شرکت در اجراهای گروه کامکاران، کنسرت‌هایی ویژه بانوان در خارج از ایران اجرا کرده‌است. وی همسر سابق محمدرضا لطفی بود، که از هم جدا شدند و امید لطفی فرزند مشترک این دو هنرمند است.

9- استاد داوود آزاد

داوود آزاد در سال ۱۳۴۲ در شهر ارومیه دیده به جهان گشود. ایشان خواننده، نوازنده و آهنگ ساز موسیقی ایرانی است که به سازهای تار، سه‌تار، عود، رباب، تنبور، دف و کمانچه تسلط داشت. وی در سن بیست سالگی شروع به یادگیری موسیقی کرد. او استادی در این زمینه نداشته و با تحقیق در آثار هنرمندانی چون غلامحسین بیگجه‌خانی و سعید هرمزی توانست کمبود استاد را جبران کند. او علاوه بر نوازندگی، به خوانندگی آثار خویش نیز می‌پردازد. وی از علاقه‌مندان موسیقی تلفیقی می‌باشد و در این زمینه آثاری ارائه داده است داود آزاد بیش از سیصد کنسرت در ایران، هند، اروپا، آمریکای شمالی، آمریکای جنوبی و استرالیا اجرا کرده است. از این جمله میتوان به اجراهایی در دانشگاه‌های کمبریج، آکسفورد، لندن و مونیخ اشاره کرد. داود آزاد اولین موزیسین ایرانی است که با موضوع موسیقی ایرانی در دانشگاه آکسفورد سخنرانی کرده است.

10- استاد بهداد بابایی

بهداد بابایی در سال ۱۳۵۲ در نیشابور به دنیا آمد. او آموزش سه‌تار را از ۷ سالگی نزد دایی خود، پرویز مشکاتیان آغاز کرد. او همچنین از آموزش‌های محمد فیروزی و زیدالله طلوعی بهره برد. بابایی، پس از فراگیری ردیف میرزاعبدالله، ردیف آقا حسینقلی را نیز نزد داریوش پیرنیاکان آموخت. او همچنین، تئوری موسیقی و سلفژ را نزد محمدرضا درویشی آموزش دید و به مدت دو سال نیز از کلاس‌های دورهٔ عالی محمدرضا شجریان در زمینهٔ جواب آواز استفاده کرد.

بهداد بابایی در سال ۱۳۷۳ به عنوان تک‌نواز به عضویت گروه عارف در آمد. او با خوانندگان برجسته‌ای همچون محمدرضا شجریان (در آلبوم در خیال)، ایرج بسطامی (در آلبوم بداهه خوانی و بداهه نوازی)، حمیدرضا نوربخش، شهرام ناظری و علی جهاندار به عنوان تک‌نواز همکاری کرده‌است. او با گروه‌های عارف و شهنازی، کنسرت‌هایی در داخل و خارج کشور داشته‌است. بابایی سابقهٔ تدریس در دانشگاه هنر را دارد و هم‌اکنون مدیریت کانون موسیقی عارف را به‌عهده دارد.

11- استاد علی اکبرخان شهنازی

علی اکبر خان شهنازی  نوازنده برجسته سه تار و مدرس موسیقی سنتی قدیم ایران است. وی از شاگردان پدر و عمویش “میرزا حسینقلی” و “میرزا عبدالله” بود و سپس برای اتمام تحصیلات خود به نزد “درویش خان” رفت و اصول نوازندگی را آموخت.
وی را باید به عنوان تکنواز و همنواز تار در مجامع مختلف و مدرس این ساز و ردیف های سازی و نواساز دانست.
از جمله آثار این آهنگ ساز می توان به صفحات گرامافون حاوی تکنوازی تار و ساخته های خودش اشاره کرد که همراه با نوازندگان و خوانندگان مختلف از جمله دماوندی و اقبال السلطان و … به اجرا در آمده اند .
از جمله آثار انتخابی این آهنگ ساز می توان به افشاری با دماوند ، همایون و سه گاه با اقبال السلطان و … اشاره کرد.
پیش در آمد ابوعطا، تصنیف ابوعطا، رنگ سه گاه و تصنیف چهارگاه و پیش در آمدهای مختلف از جمله بهترین آثار اوست، ضمن آنکه و ی در زمینه تالیف نیز دارای آثاری چون ردیف عالی تار به روایت میرزا حسینقلی و ردیف تار به روایت خودش می باشد که “رضا وهدانی” آن را تنظیم و نت نویسی نموده است.
از جمله شاگردان این آهنگساز برجسته می توان به محمد حسن عذاری، حبیب الله صالحی، رضا وهدانی، هوشنگ ظریف، محمدرضا لطفی و داریوش پیرنیاکان اشاره کرد.

12- حسن کسائی

استاد حسن کسائی در تاریخ ۳ مهر ۱۳۰۷ در خانواده‌ای تاجرپیشه به دنیا آمد. وی که از کودکی علاقهٔ زیادی به موسیقی داشت، از سن دوازده سالگی شروع به نواختن نِی کرد و در سن سیزده سالگی به مکتب استاد نوایی رفت (نوایی از شاگردان نایب اسدالله است و دیگر شاگرد نوایی، یاوری می‌باشد که او هم اصفهانی است). کسایی در محضر استاد صبا به نواختن ردیف‌ها پرداخت و با هنرمندانی چون خالقی، مشیر همایون و حسین محجوبی نیز می‌نواخته‌است. وی کنسرت‌هایی نیز با ادیب خوانساری و اجراهایی با تاج اصفهانی داشته‌است. حسن کسائی در اصفهان سال‌ها مکتب‌دار موسیقی اصفهان در رشته‌های نی، سه‌تار و آواز بوده‌است. اگرچه بیشتر آثار حسن کسایی بداهه‌نوازی است تا موسیقی پیش ساخته، ولی امروز بخش زیادی از ضربی‌ها و حتی آوازی‌های نوازندگان نی، بهره گرفته از نوازندگی‌های اوست. کسائی در نواختن نِی ایرانی همانند نداشت و در اوقات فراغت به تکمیل سه‌تار می‌پرداخت. وی در زندگی هیچ دلبستگی‌ای به جز موسیقی نداشت.

 سایر اساتید برجسته موسیقی سه تار ایرانی:

در این قسمت نان سایر اساتید ساز سه تار که در برافراشته ماندن موسیقی ایرانی تأثیر بسزایی داشتند آورده شده است. مردم ایران هنر موسیقی امروز ایران را مدیون تلاشهای بی کران این هنرمندان هستند.